一起到南海“追梦”——记“决心”号上的女科学家们
 |
Dan l-artiklu g?andu b?onn ji?i wikifikat biex jaqbel mal-istandard tal-Wikipedija. B'mod partikolari, dan l-artiklu huwa nieqes minn referenzi g?al sorsi esterni li jivverifikaw il-fatti u perspettivi dwar is-su??ett. Jekk jog??bok g?in biex ittejjeb dan l-artiklu skont il-konvenzjonijiet tal-Wikipedija. |
_(3x4_cropped).jpg)
_-_DMN.svg){kind=small}
_-_ribbon_bar.png){kind=small}
.gif){kind=small}
_ribbon.svg){kind=small}
Fidel Castro (twieled fit-13 ta' Awwissu 1926 – miet fil-25 ta' Novembru 2016) kien rivoluzzjonarju Kuban li mexxa lil Kuba mill-1959 sal-2008. Ta?t it-tmexxija tieg?u, Kuba saret stat so?jalista b'partit wie?ed, l-industrija u n-negozju ?ew nazzjonalizzati u riformi so?jalisti ?ew implimentati fis-so?jetà.
Tfulija
[immodifika | immodifika s-sors]Bin bidwi Spanjol g?ani, huwa studja l-li?i fl-Università ta' Havana fis-snin erbg?in, minn fejn adotta politika xellugija anti-imperjalista.
Ir-Rivoluzzjoni Kubana
[immodifika | immodifika s-sors]Kuba g?addiet minn ta?t diversi dittatorjati, li matulhom il-?e??a g?ar-riforma ?alliet postha g?al korruzzjoni u ripressjoni, l-aktar ta?t Gerardo Machado (1925–33) u s-su??essur tieg?u, Fulgencio Batista y Zaldgvar li kien ?a?a wa?da mal-Istati Uniti.
Fl-1 ta' Jannar 1959, Castro ?a t-tmexxija tal-pajji? wara rivoluzzjoni popolari kontra d-dittatur Batista. Kien hemm ?afna sezzjonijiet tal-pajji? li raw ?afna tajjeb f'Castro, b?al ng?idu a?na l-?i?witi. ?alliha li mbag?ad wara, ir-rivoluzzjoni ?adet xejra anti-Kattolika.
Castro mill-ewwel beda jwettaq programm ta' riformi ekonomi?i u so?jali i?da ming?ajr ma ta lura lill-pajji? il-libertajiet li kien wieg?ed qabel ma ?a l-poter. Dawk li bdew jopponuh intefg?u l-?abs jew inqatlu.
Bil-mod il-mod, Castro innazzjonalizza kollox, ?afna drabi ming?ajr ma ta xi kumpens lis-sidien ta' qabel tal-kumpaniji.
Kuba u l-Istati Uniti
[immodifika | immodifika s-sors]Castro spe?jalment fl-ewwel snin tieg?u b?ala politiku pin?a lilu nnifsu b?ala ?-champion ta' liberali?mu kontra dak li ?afna kienu jikkonsidraw b?ala l-imperjali?mu kapitalista tal-Istati Uniti fl-Amerika Latina.
Castro kien element qawwi fil-Gwerra Bierda, fi?-?mien meta l-ideolo?iji kienu importanti ?afna fil-politika. Fl-1962 l-Amerika mponiet embargo fuq l-esportazzjoni minn Kuba li ?alla effett ?a?in fuq l-ekonomija Kubana.
Ir-relazzjonijiet bejn Kuba u l-Amerika komplew ji??ienu fil-bidu tas-snin 60 meta madwar 1,400 Kuban im?arr?in mic-CIA Amerikana ppruvaw jinvadu lil Kuba biex ine??u lil Castro mill-poter, fil-mag?rufa Bay of Pigs (1961), disfatta kbira g?all-Gvern ta' Kennedy.
Fl-1962 qamet il-kri?i tal-missili nukleari tal-Unjoni Sovjetika f'Kuba li wasslet biex is-Sovjeti?i jirtiraw il-missili fuq l-insistenza ta' l-Amerikani. L-involviment ta' Kuba fl-Amerika ?entrali, l-Afrika u l-Karibew komplew ?iedu l-antipatija lejhom min-na?a ta' l-Amerikani.
Su??essi
[immodifika | immodifika s-sors]Ta?t Castro, Kuba saret it-tieni l-inqas pajji? fir-rata tal-illitteri?mu fid-dinja (it-tieni l-aktar li jafu jaqraw). 99.8% tal-Kubani jafu jiktbu u jaqraw. Fil-qasam tas-sa??a, Kuba huwa l-iktar pajji? fid-dinja li g?andu tobba ras g?al ras, u bag?at fid-dinja eluf ta' tobba f'iktar minn erbg?in pajji? ie?or.
Fil-qasam ambjentali, fl-2007, Kuba kien l-uniku pajji? fid-dinja li la?aq id-definizzjoni tal-WWF ta' ?vilupp sostenibbli.
Sta?nar ekonomiku
[immodifika | immodifika s-sors]I?da mbag?ad fl-ekonomija u iktar u iktar fejn jid?lu drittijiet umani u libertà reli?ju?a il-pajji? baqag?lu ?afna x'jaqdef biex imqar ikun fl-ewwel tal-nofs tal-istatistika dinjija.
Il-bidliet kbar li se??ew fis-snin tmenin fil-pajji?i ta' l-Ewropa tal-Lvant, u t-tmiem ta' l-Unjoni Sovjetika ?allew lil Kuba i?olata politikament, filwaqt li l-embargo ta' l-Amerikani kompla jag?mel ?afna ?sara lill-ekonomija Kubana.
Fi Frar 1996, jet fighters Kubani waqqg?u ?ew? ajruplani Amerikani li kienu qed ituru fl-ispazju ta' l-ajru Kuban. L-embargo Amerikan sar iktar strett.
Kuba u l-Knisja Kattolika
[immodifika | immodifika s-sors]Fl-1961, 80% tal-qassisin kellhom jitilqu minn Kuba. Wara l-famu?a “Bay of Pigs”, il-Gvern Komunist Kuban beda jqishom kompli?i mal-Amerikani biex jippruvaw ine??uh mis-setg?a. L-Istat beda jippromwovi l-atei?mu u jikkunsidra r-reli?jonijiet b?ala twemmin superstizzju? u injorant.
Il-Kattoli?i u nies ta' reli?jonijiet o?ra kienu ji?u ppersegwitati fl-iskejjel u fuq il-postijiet tax-xog?ol.
Minkejja dawn is-snin kollha ta' propoganda anti-reli?ju?a, il-Knisja Kubana llum tistma li 60% tal-Kubani huma Kattoli?i u jinsabu mferrxin fi ?dax –il djo?esi.
I?-?jara tal-Papa ?wanni Pawlu II fl-1998 fuq stedina tal-Gvern Kuban ?gur tejbet ir-relazzjonijiet bejn Stat u Knisja. Fil-21 ta' Jannar 1998 il-Papa ?wanni Pawlu appella biex “Kuba tinfeta? g?ad-dinja u d-dinja g?al Kuba.”.
Riformi
[immodifika | immodifika s-sors]t-transizzjoni ta' poter li se??et fl-a??ar g?axar snin ta' Fidel Castro g?al ?u? Raul, fissret bidu ta' riforma. Il-ftu? ta' relazzjonijiet diplomati?i bejn Kuba u l-Istati Uniti fi ?mien il-presidenza Obama jistg?u jwasslu g?al riformi ekonomi?i ta' ?id g?all-pajji? u l-poplu Kuban.
Mewt
[immodifika | immodifika s-sors]Wara li t?abbret il-mewt ta' Fidel Castro, il-Gvern Kuban ?abbar disat ijiem ta' luttu. Tul dan il-perjodu attivitajiet pubbli?i mhux se jsiru filwaqt li l-bnadar se jittajru mezzasta.
Kien f'April 2016, meta g?all-a??ar darba Fidel Castro indirizza l-Partit Komunista. Huwa ?e??e? lill-membri kollha tal-Partit biex j?ommu l-ideali tar-rivoluzzjoni ?ajjin.
Kien hemm diversi reazzjonijiet ta' mexxejja dinjija hekk kif t?abbret il-mewt ta' Castro.
Il-President Russu Vladimir Putin li ddeskriva lil Castro b?ala simbolu ta' era u b?ala ?abib tar-Russja.
Il-President Amerikan Barack Obama offra l-kondoljanzi g?all-famija Castro. Il-President Amerikan tenna li hija l-istorja li se ti??udika lil Fidel Castro. Min-na?a tieg?u l-President Elett Donald Trump fi tweet qal sempli?iment “Fide Castro is Dead!”
Il-Papa Fran?isku qal li l-mewt ta' Fidel Castro hija a?bar ta' niket u wassal il-kondoljanzi lil ?u? Raul Castro.
Min-na?a l-o?ra l-eks-Mexxej Sovjetiku Mikhail Gorbachev li qal li minkejja d-diffiklutajiet kollha, Castro rnexxielu jmexxi lill-pajji? fit-triq ta' ?vilupp indipendenti.
Min-na?a l-o?ra, il-Prim Ministru Indjan Narendra Modi ddeskriva lil Castro b?ala wie?ed mill-aktar personalitajiet ikoni?i tas-seklu 20.
Reazzjonijiet o?ra waslu minn Mexxejja tal-Amerika Latina fosthom, il-President Messiakn Enrique Pena Nieta li ddeskiva lil Castro b?ala ?abib tal-Messiku.
Min-na?a l-o?ra, il-President Fran?i? Francois Holland qal li Castro kien figura mportanti tas-seklu 20. Tenna li madankollu Franza kkundannat l-abbu?i tad-drittijiet umani li se??ew f'Kuba.
Filwaqt li l-Kubani li jg?ixu f'Kuba kienu mnikkta b'din l-a?bar mhux l-istess jista jing?ad g?al Kubani li jg?ixu f'Miami. Rapporti qalu li g?add ta' Kubani li jg?ixu f'Little Havana ?ar?u ji??elebraw il-mewt ta' Fidel Castro. Huma nstemg?u jg?idu “Cuba si! Castro no!”