重庆启动人工智能重大专项
|
Sta?un jew kompetizzjoni attwali: Tazza tad-Dinja tal-Futbol 2022 | |
 | |
| Sport | Futbol |
|---|---|
| Fundazzjoni | 1930 |
| Nru. ta' timijiet | 32 (fa?i finali) |
| Re?jun | Internazzjonali (FIFA) |
| ?ampjin attwali |
 Ar?entina (3 titlu) |
| L-aktar reb?iet |
 Bra?il (5 titli) |
| Sit elettroniku | fifa.com/worldcup |
It-Tazza tad-Dinja tal-FIFA, mag?rufha wkoll b?ala t-Tazza tad-Dinja tal-Futbol jew sempli?ement b?ala t-Tazza tad-Dinja, hija kompetizzjoni internazzjonali tal-futbol li tintlag?ab mit-timijiet nazzjonali tal-ir?iel membri tal-Fédération Internationale de Football Association (FIFA). Dan il-kampjonat ra l-bidu tieg?u fl-1930 u apparti minn waqfien bejn l-1942 u l-1946 min?abba t-Tieni Gwerra Dinjija, dan intlag?ab kull erba' snin. Ir-rebbie?a attwali huma Franza li reb?u t-tieni titlu fl-edizzjoni tal-2018 li saret ?ewwa r-Russja.
Il-format tal-kompetizzjoni jinvolvi fa?i ta' kwalifikazzjoni li ssir fit-tliet snin qabel il-fa?i finali, li tiddetermina t-32 tim (fosthom il-pajji? ospitanti) li jag?mluha g?al din il-fa?i. Il-log?ob jintlag?bu kollha fi grawnds mifruxa fil-pajji?(i) ospitanti fuq medda ta' xahar.
Matul t-22 edizzjoni tat-Tazza tad-Dinja, tmien pajji?i g?ollew it-trofew. Il-Bra?il reb?u t-Tazza tad-Dinja total ta' ?ames darbiet, u huma l-uni?i li ?adu sehem f'kull edizzjoni. L-Italja u l-?ermanja ttrijonfaw g?al erba' darbiet kull wie?ed; l-Ar?entina kisbu tliet tliet; Franza u l-Urugwaj ?adu t-titlu darbtejn kull wie?ed; u l-Ingilterra u Spanja ?adu titlu kull wie?ed.
Minbarra li hi meqjusa b?ala l-og?la unur fil-log?ba tal-futbol, it-Tazza tad-Dinja hija l-aktar avveniment sportiv segwit fid-dinja, quddiem il-Log?ob Olimpiku. It-total ta' spettaturi g?al-log?biet tat-Tazza tad-Dinja 2006 kien stmat li la?aq is-26.29 biljun ru?, b'715.1 miljun persuna jaraw il-finali.[1]
Storja
[immodifika | immodifika s-sors]Kompetizzjonijiet internazzjonali pre?edenti
[immodifika | immodifika s-sors]L-ewwel log?ba internazzjonali ntlag?bet fl-1872 bejn l-Ingilterra u l-Iskozja,[2] minkejja li f'dak l-istadju l-isport ftit li xejn kien mag?ruf barra mir-Renju Unit.
Madanakollu, mal-bidu tas-seklu g?oxrin il-folja nqalbet hekk kif il-popolarità ta' dan l-isport kibret fuq skala internazzjonali u asso?jazzjonijiet nazzjonali tal-futbol bdew ji?u mwaqqfa. L-ewwel log?ba internazzjonali uffi?jali barra r-Renju Unit kienet bejn Franza u l-Bel?ju ?ewwa Pari?i f'Marzu tal-1904.[3] Din wasslet g?all-fundazzjoni tal-FIFA f'Pari?i fit-22 ta' Mejju 1904, li kienet tinkludi asso?jazzjonijiet tal-futbol minn Franza, il-Bel?ju, id-Danimarka, in-Netherlands, Spanja, l-I?vezja, l-I?vizzera u l-?ermanja.
Il-futbol kompla jeskala fil-popolarità tieg?u, u dan l-isport da?al fost id-dixxiplini li ntlag?bu fl-Olimpjadi tas-sajf tal-1900 u l-1904, sakemm imbag?ad sar uffi?jalment supervi?at mill-FIFA fl-edizzjoni tal-1908 tal-Log?ob Olimpiku tas-sajf.[4] Organizzat mill-Asso?jazzjoni tal-Futbol tal-Ingilterra, l-avveniment kien wie?ed g?al plejers dilettanti u kien aktar im?ares lejh b?ala g?all-gost milli g?al kompetizzjoni. It-tim nazzjonali tad-dilettanti Ingli? reba? l-avveniment kemm fl-1908 u anki fl-1912.
Il-FIFA, fl-1906, ippruvat torganizza turnew internazzjonali tal-futbol bejn pajji?i 'l barra mill-qafas Olimpiku u dan sar ?ewwa l-I?vizzera. Dan kien ?mien kmieni ?afna g?all-futbol internazzjonali u l-istorja uffi?jali tal-FIFA tiddeskrivi dan it-tentattiv b?ala falliment.[5]
Bl-avveniment Olimpiku jkompli jinvolvi biss timijiet dilettanti, kompetizzjonijiet li ji?u kkontestati minn timijiet professjonali bdew jidhru wkoll f'dan l-istadju. It-Torneo Internazionale Stampa Sportiva li sar f'Turin ?ewwa l-Italja, fl-1908, kien fost l-ewwel u s-sena ta' wara Sir Thomas Lipton organizza s-Sir Thomas Lipton Trophy, li sar ukoll ?ewwa Turin. I?-?ew? kompetizzjonijiet intlag?bu bejn klabbs individwali (mhux timijiet nazzjonali), kull wie?ed rappre?entant ta' pajji? s?i?.
Fl-1914, il-FIFA qabblet li tirrikonoxxi t-turnew Olimpiku b?ala "kampjonat dinji tal-futbol g?al dilettanti",[6] u ?adet ir-responsabilità li torganizza l-avveniment. Dan wassal g?all-ewwel kompetizzjoni tal-futbol interkontinentali fl-Olimpjadi tas-sajf 1920, mirbu?a mill-Bel?ju. L-Urugwaj segwew b'?ew? reb?iet konsekuttivi fl-1924 u fl-1928. Fl-1928 kien de?i? min-na?a tal-FIFA li tospita t-turnew internazzjonali tag?hom. Bl-Urugwaj ikunu ?ampjins uffi?jali g?al darbtejn infila u ftit 'il bog?od mi?-?elebrazzjoni mi?-?entenarju mill-indipedenza fl-1930, FIFA g?a?let lill-Urugwaj b?ala l-organizzatur.
L-ewwel Tazza tad-Dinja
[immodifika | immodifika s-sors]
L-Olimpjadi tas-sajf tal-1932 li saru ?ewwa Los Angeles ma kienx mistenni li fil-programm ta' log?ob ji?i nklu? il-futbol min?abba li l-log?ba tal-futbol ma kinitx tgawdi minn popolarità kbira fl-Istati Uniti. Il-FIFA u l-Kumitat Olimpiku Internazzjonali unanimament ma qablux fuq l-istat ta' plejers dilettanti, u dawn ?ew imwaqqg?in mil-Log?ob.[7] Il-president tal-FIFA Jules Rimet beda jipprepara g?all-edizzjoni inawgurali tat-Tazza tad-Dinja li kellha ssir fl-Urugwaj fl-1930. L-asso?jazzjonijiet nazzjonali ta' numru partikulari ta' pajji?i ?ew mistiedna li jibg?atu tim, imma l-g?a?la tal-Urugwaj b?ala l-post fejn kienet se ssir il-kompetizzjoni fissret li g?al timijiet Ewropej dan kien se jkun vja?? twil u g?ali. Fil-fatt, l-ebda pajji? Ewropew ma kkonferma li kien se jibg?at tim, sakemm xahrejn qabel il-bidu tal-kompetizzjoni Rimet irnexxielu jipperswadi lil timijiet mill-Bel?ju, Franza, ir-Rumanija, u l-Jugo?lavja sabiex jag?mlu dan il-vja??. Kienu tlettax-il tim li ?adu sehem — sebg?a mill-Amerika t'Isfel, erbg?a mill-Ewropa u tnejn mill-Amerika ta' Fuq.
L-ewwel ?ew? partiti tat-Tazza tad-Dinja ?adu post fit-13 ta' Lulju 1930, u kienu jinvolvu lil Franza u l-Istati Uniti, li g?elbu lill-Messiku 4–1 u l-Bel?ju 3–0 rispettivament. L-ewwel gowl fl-istorja tat-Tazza tad-Dinja ?ie skurjat minn Lucien Laurent ta' Franza. Erbat ijiem wara ?iet skurjata l-ewwel tripletta fit-Tazza tad-Dinja mill-Amerikan Bert Patenaude fir-reb?a tal-Istati Uniti ta' 3–0 kontra l-Paragwaj. Fil-finali, l-Urugwaj g?elbet lill-Ar?entina 4–2 quddiem folla ta' 93,000 f'Montevideo, biex b'hekk sar l-ewwel pajji? li reba? it-Tazza tad-Dinja.
1934–1938
[immodifika | immodifika s-sors]1934
[immodifika | immodifika s-sors]It-Tazza tad-Dinja 1934 saret ?ewwa l-Italja, u kienet l-ewwel Tazza tad-Dinja li fiha inkludiet il-fa?i ta' kwalifika. Sittax-il tim ikkwalifikaw g?all-fa?i finali, numru li baqa' l-istess sas-sena 1982 meta dan l-istess numru ta' parte?ipanti ?ie esti?. L-Urugwaj, rebbie?a tal-edizzjoni pre?edenti, kienu g?adhom di?appuntati wara l-prestazzjoni tal-Ewropej fl-1930, u ibbojkotjaw it-Tazza tad-Dinja 1934. Il-Bolivja u l-Paragwaj kienu assenti, sabiex din is-sitwazzjoni po??iet lill-Ar?entina u lill-Bra?il mal-ewwel fil-fa?i finali ming?ajr il-b?onn li jilg?abu log?ba ta' kwalifika. L-E?ittu sar l-ewwel tim Afrikan li kkompeta, però tilef kontra l-Ungerija fl-ewwel rawnd. L-Italja reb?u dan it-turnew, imma kellhom isibu quddiem wi??hom kritika ?arxa fuq kif it-Taljani kienu aktar privile??ati fil-grawnd, b'Benito Mussolini jistqarr li kien influwenza l-g?a?la tar-referis g?all-partiti tat-Taljani.[8]
1938
[immodifika | immodifika s-sors]G?al darb'o?ra, it-Tazza tad-Dinja 1938 saret fl-Ewropa b'di?appunt kbir min-na?a tas-Sud-Amerikani, fejn l-Urugwaj u l-Ar?entina bbojkotjaw din l-edizzjoni. G?all-ewwel darba fl-istorja r-rebbie? tal-edizzjoni pre?edenti u l-ospitu tal-kompetizzjoni ng?ataw post awtomatiku fil-fa?i finali. Wara log?ba ta' spare?? kontra l-Latvja, l-Awstrija qatg?et passa?? dirett lejn il-finali imma min?abba l-Anschluss f'April tal-1938, ma setg?etx tie?u sehem. Posthom ?ie offrut lill-Ingilterra li min-na?a tag?ha rrifjutat. Din ?alliet biss ?mistax-il pajji? jikkompeti. Franza, li ?ammet ?ewwa darha din il-kompetizzjoni, ma reb?itx din l-edizzjoni fejn b'hekk din kienet l-ewwel darba li pajji? ospitu ma reba?x dan it-turnew. Kienu l-Italja li ?ammew it-titlu g?andhom wara li fil-finali g?elbu lill-Ungerija. L-attakkant Pollakk Ernest Willimowski sar l-ewwel plejer li skorja erba' gowls f'log?ba tat-Tazza tad-Dinja fit-telfa tal-Polonja bl-iskor ta' 6–5 kontra l-Bra?il.
Il-bidu tat-Tieni Gwerra Dinjija
[immodifika | immodifika s-sors]It-Tazza tad-Dinja tal-FIFA kienet skedata li ssir fl-1942. Fit-23 Kungress tal-FIFA li sar fit-13 ta' Awwissu 1936 f'Berlin, il-?ermanja tefg?et uffi?jalment l-applikazzjoni tag?ha. F'?unju tal-1939, il-Bra?il applika wkoll biex jospita dan it-turnew. Madanakollu, wara l-bidu tat-Tieni Gwerra Dinjija, il-pjanijiet futuri g?at-Tazza tad-Dinja 1942 ?ew im?assra. Il-konsegwenzi xejn sbie? ta' wara l-gwerra waslu wkoll g?at-t?assir tat-turnew tal-1946.
1950–1978
[immodifika | immodifika s-sors]1950
[immodifika | immodifika s-sors]Il-kompetizzjoni tkompliet fl-1950, fl-edizzjoni li saret ?ewwa l-Bra?il, li kienet l-ewwel darba li rat parte?ipanti Brittani?i. It-timijiet Brittani?i kienu rtiraw mill-FIFA fl-1920 min?abba li ma kienux lesti li jilg?abu kontra pajji?i li jinsabu fi gwerra mag?hom, u anke b?ala protesta kontra influwenza barranija fil-futbol, imma re?g?et ing?aqdet fl-1946 wara invit min-na?a tal-FIFA. Madanakollu, il-parte?ipazzjoni tal-Ingilterra ma kinitx se tkun wisq feli?i. L-Ingli?i naqsu li jag?mluha mal-a??ar grupp f'kampanja li kienet tinkludi telfa b'sorpri?a kontra l-Istati Uniti bl-iskor ta' 1–0, minkejja li rapporti tal-a?barijiet ?asbu li r-ri?ultat ta' 1–0 kien xi ?ball u li fil-fatt l-Ingilterra kienu reb?u 10–0.
Trofew
[immodifika | immodifika s-sors]Mill-1930 sal-1970, ir-rebbie?a tat-Tazza tad-Dinja kienu ji?u premjati bit-Trofew Jules Rimet. Ori?inarjament mag?ruf sempli?iment b?ala World Cup jew Coupe du Monde, dan it-trofew fl-1947 kien ?ie msemmi wara l-president tal-FIFA Jules Rimet li kien hu l-idea wara l-bidu tal-ewwel edizzjoni ta' din il-kompetizzjoni. Fl-1970, it-tielet reb?a tal-Bra?il f'din il-kompetizzjoni tathom id-dritt li j?ommu t-trofew g?al dejjem. Madanakollu, it-trofew kien misruq fl-1983 u qatt ma nstab, fejn apparentament dan kien ?ie imdewweb mill-?allelin.[9]
Wara l-1970, trofew ?did mag?ruf a?jar b?ala it-Trofew tat-Tazza tad-Dinja tal-FIFA, ?ie ddisinjat. Esperti tal-FIFA minn seba' pajji?i differenti evalwaw it-53 mudell pre?entat, u fl-a??ar ?ie mag??ul ix-xog?ol tad-disinjatur Taljan Silvio Gazzaniga. It-trofew il-?did g?andu tul ta' 36 ?m, mag?mul minn deheb solidu ta' 18-il karatt u ji?en 6.175 kg. In-na?a t'isfel tat-trofew i??omm is-sena u l-isem ta' kull rebbie? tat-Tazza tad-Dinja mill-1974 'il quddiem. Id-deskrizzjoni ta' dan it-trofew skont l-istess Gazzaniga hi: "Il-linji jo?or?u mill-ba?i, jitilg?u fi spirali, u jestendu sabiex jir?ievu lid-dinja. Mit-tensjonijiet dinami?i tal-?isem kompatt tal-iskultura jo?or?u l-figuri ta' ?ew? atleti fil-mument tar-reb?a."[10]
Dan it-trofew il-?did ma jing?atax g?al dejjem lill-pajji?i rebbie?a, però jing?ataw replika miksija bid-deheb minflok l-ori?inali bid-deheb solidu.[11]
Ri?ultati
[immodifika | immodifika s-sors]
Ara wkoll
[immodifika | immodifika s-sors]Noti
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ Fl-1930 ma kien hemm l-ebda partita uffi?jali g?at-tielet post. Il-FIFA tirrikonoxxi lill-Istati Uniti b?ala t-tim li kklassifika fit-tielet post u l-Jugo?lavja fir-raba' post skont il-prestazzjoni ta?-?ew? timijiet fil-kompetizzjoni.[12]
- ^ a b L-a??ar rawnd tal-edizzjoni tal-1950 kienet tikkonsisti minn grupp ta' erba' timijiet. Uffi?jalment ma kien hemm l-ebda finali g?al din il-kompetizzjoni, madanakollu, il-log?ba bejn l-Urugwaj u l-Bra?il hija kkunsidrata b?ala l-finali tal-kompetizzjoni.[13][14]
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ "2006 FIFA World Cup? broadcast wider, longer and farther than ever before" (bl-Ingli?). Fédération Internationale de Football Association. 2025-08-14. Arkivjat minn l-ori?inal fl-2025-08-14. Mi?bur 2025-08-14.
- ^ "The first international football match" (bl-Ingli?). BBC. Mi?bur 2025-08-14.
- ^ "History of FIFA - Foundation". FIFA.com (bl-Ingli?). Fédération Internationale de Football Association. Mi?bur 2025-08-14.
- ^ "London, 1908". FIFA.com (bl-Ingli?). Fédération Internationale de Football Association. Mi?bur 2025-08-14.
- ^ "History of FIFA – FIFA takes shape". FIFA.com (bl-Ingli?). Fédération Internationale de Football Association. Arkivjat minn l-ori?inal fl-2025-08-14. Mi?bur 2025-08-14.
- ^ "Where it all began". FIFA.com (bl-Ingli?). Fédération Internationale de Football Association. Mi?bur 2025-08-14.
- ^ "The Football World Cup — An Introduction" (bl-Ingli?). BBC. Mi?bur 2025-08-14.
- ^ "Football, fascism and England's Nazi salute" (bl-Ingli?). BBC. Mi?bur 2025-08-14.
- ^ "Jules Rimet Trophy". FIFA.com (bl-Ingli?). Fédération Internationale de Football Association. Mi?bur 2025-08-14.
- ^ "FIFA World Cup Trophy". FIFA.com (bl-Ingli?). Fédération Internationale de Football Association. Mi?bur 2025-08-14.
- ^ "FIFA Assets – Trophy". FIFA.com (bl-Ingli?). Fédération Internationale de Football Association. Mi?bur 2025-08-14.
- ^ "1930 FIFA World Cup Uruguay". FIFA.com (bl-Ingli?). Fédération Internationale de Football Association. Mi?bur 2025-08-14.
- ^ "1950 FIFA World Cup". FIFA.com (bl-Ingli?). Fédération Internationale de Football Association. Arkivjat minn l-ori?inal fl-2025-08-14. Mi?bur 2025-08-14.
- ^ "FIFA World Cup Finals since 1930" (PDF). FIFA.com (bl-Ingli?). Fédération Internationale de Football Association. Arkivjat minn l-ori?inal (PDF) fl-2025-08-14. Mi?bur 2025-08-14.
?oloq esterni
[immodifika | immodifika s-sors] |
Wikimedia Commons g?andha fajls multimedjali li g?andhom x'jaqsmu ma': Tazza tad-Dinja tal-Futbol (FIFA World Cup) |
- Sit uffi?jali
- Statistika tat-Tazza tad-Dinja fuq RSSSF
